In trainingprogramma’s over samenwerken en communicatie komt het neer op goed luisteren. Door te luisteren komt er meer begrip en inzicht. ‘Ik luister toch?’, denk je dan. Dan blijkt er nog een hele wereld achter dat luisteren te zitten. Als je dat hoort, dan vraag je je af, ‘kan dat in mijn hectische werk, is dat wel realistisch?’.
Moeilijkheid van luisteren
Wat luisteren voor werkende mensen zo moeilijk maakt, heeft meerdere redenen.
- Fixen: in het werk zijn we aangelegd op fixen van problemen. We springen van de ene uitdaging naar de ander. Zo zijn we ook gaan luisteren, wat is hier het probleem? Om de oplossingen vervolgens in de stijgers te gaan zetten door onze acties.
Wij halen bevrediging uit het doen van dingen en daardoor luisteren we maar half. Terwijl de persoon die vertelt soms alleen maar zijn verhaal kwijt wil. Er hoeft helemaal niets gedaan te worden. Hoe fijn vinden we het om een situatie op te lossen door te handelen, iets toe te voegen of iets weg te halen. Maar al te vaak lossen zaken zich vanzelf op en moeten herstellingswerkzaamheden uitgevoerd worden om te fixen wat we in gang hebben gezet.
- Gereedschapskist. In ons hoofd ligt de gereedschapskist van het fixen van de potentiële oplossingen vooraan in ons repertoire. Daardoor is ons denken ‘bezet’. We zijn geoccupeerd door die gereedschapskist: “als je hamers hebt in je hoofd, zie je overal spijkers”.
- Ruimtegebrek in ons hoofd. De drukte van alledag maakt ons hoofd vol, niet alleen met de gereedschapskist. Er is geen mentale ruimte om van een afstand te kijken en te luisteren naar wie we voor ons hebben. Wat er gebeurt met hem of haar.
Luisteren zonder oordeel, waar we tegenwoordig de mond van vol hebben, lukt niet omdat de events, werk, privésituaties en uitdagingen door elkaar lopen. Het dictaat van de agenda ontneemt onze rust.
Rust is nodig
Echt luisteren lijkt haast onmogelijk in deze tijd waarin veel in het werk moét. Een Oosters gezegde zegt ‘als je het druk hebt, mediteer dan. Als je het héél druk hebt, mediteer dan nog meer’. Mediteren kan hier gelezen worden als relativeer dan of maak keuze voor rust.
Ter illustratie, 1,3 miljoen mensen hebben last van burn-out klanten. Dit is 17% van de werkenden in Nederland. 37% van de werkenden geeft aan dat werkstress en werkdruk reden is van het verzuim. Werknemers verzuimen 11 miljoen dagen met die reden. Dit zijn cijfers uit 2021. https://wp.monitorarbeid.tno.nl/wp-content/uploads/2022/11/Factsheet-Werkstress-2022-final.pdf
Juist nu is er meer behoefte aan mentale rust omdat er zoveel druk is. Zonder die rust blijven we maar rennen en fixen. Dit ‘estafette luisteren’ -snel informatie ophalen en rennen naar de volgende- versterkt de druk en leidt tot verkeerd ingeschatte situaties en onnodige acties.
De hoogste vorm
Hoe kan je goed luisteren? Uiterlijk ziet dat er zo uit: zeg niets. Innerlijk is dat: heb ruimte in je hoofd. Zet je eigen gedachten bewust op een lager plan. Maak letterlijk ruimte om de betekenis van de woorden voor de persoon in jezelf toe te laten. Stilte als de hoogste vorm van luisteren. Zowel naar buiten toe als binnenin je. Door zo te luisteren hoor je wat er in de onderstroom speelt en aan de hand is.
Het heeft te maken met onze menselijke capaciteit om sentimenten van elkaar waar te nemen als je je afstemt op de ander. In jouw relaties gebeurt dat elke dag: je voelt of je partner/vriend zich wel of niet goed voelt. Dat kun je zonder woorden gewaar worden. Datzelfde kan je voelen als je stil bent in willekeurige andere ontmoetingen. Door stil te zijn en te luisteren kunnen spontaan nieuwe mogelijkheden en zienswijzen zich aandienen.
Zes basisregels
Erich Fromm, een Duits-Amerikaanse psycholoog geeft zes basisregels voor wat hij noemt de ‘kunst van het luisteren’. Hij geeft concreet aan wat je moet doen en hebben om de kunst te verkrijgen:
1. De basisregel voor het beoefenen van deze kunst is de volledige concentratie van de luisteraar.
2. Er mag niets belangrijks aan zijn hoofd zijn, hij moet optimaal vrij zijn van zowel angst als hebzucht.
3. Hij moet een vrij werkende verbeeldingskracht hebben die voldoende concreet is om in woorden uit te drukken.
4. Hij moet begiftigd zijn met het vermogen tot empathie met een andere persoon en sterk genoeg om de ervaring van de ander te voelen alsof het zijn eigen ervaring is.
5. De voorwaarde voor een dergelijke empathie is een cruciaal facet van het vermogen tot liefde. Een ander begrijpen betekent van hem houden – niet in erotische zin, maar in de zin dat je hem de hand reikt en de angst om jezelf te verliezen overwint.
6. Begrip en liefde zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als ze gescheiden zijn, is het een zeer verstandelijk proces en blijft de deur naar essentieel begrip gesloten.
Liefde
Begrip en liefde zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, zegt Fromm. In opleidingsinstituten -waaronder ook Nijenrode- wordt het woord ‘liefde’ steeds meer gebruikt in leiderschap. Ook gebruikt de SNS bank het woord liefde in haar klantuitingen. We durven het weer te noemen en het krijgt weer een rol. Zij het nog schoorvoetend. Iedereen weet, zonder liefde gaat het niet, in privé of werk.
Het is een wilsbesluit om met genegenheid de mens achter de functionaris te zien. Te willen zien welke weg hij heeft afgelegd in zijn leven. Wat hij denkt en wat hem bezighoudt. Het blijkt vaak dat hij herkenbare onzekerheden heeft. Hij wil zich gewaardeerd voelen en er toe doen. Er zijn meer overeenkomsten in ons mens zijn dan er verschillen zijn. Als je dat realiseert ga je jezelf herkennen.
Lui-st-eren
Juist in de hectiek is het goed om rust te nemen. Luistertijd is effectieve tijd omdat het zoveel oplevert: rust voor jezelf, vraagstukken die zichzelf oplossen, herkenning met de ander en diepere duurzame relaties met collega’s.
In luisteren zit veel. Luisteren is luieren en het lui-eren van de ander. ‘Luieren’ omdat je niets hoeft te doen dan je hoofd vrij te maken. Het ‘lui-eren’ zit hem in het respect dat je betoont voor de ander in zijn wezen door de volle aandacht te geven. De ‘st’ herinnert je aan de ‘shht’ of de eerste letters van het woord ‘stil’. Stil zijn als de hoogste vorm van luisteren. ‘Vertel………………………………………‘k luister’.